Μυστράς: Το Προπύργιο του Αυτοκράτορα Παλαιολόγου

Ο Μυστράς ήταν Βυζαντινή πολιτεία της Πελοποννήσου, πολύ κοντά στη Σπάρτη. Αποτελεί πολύτιμη πηγή για τη γνώση της ιστορίας, της τέχνης και του πολιτισμού των δύο τελευταίων αιώνων του Βυζαντίου. Δυστυχώς, παρότι έχουν αναστηλώσει ορισμένα κτίσματα, είναι πλέον ερείπιο.

Η ιστορία “της νεκρής πολιτείας” σήμερα του Μυστρά αρχίζει από τα μέσα του 13ου αιώνα. Δηλαδή, όταν κατέκτησαν οι Φράγκοι την Πελοπόννησο. Το 1249 ο Γουλιέλμος Β’ Βιλλαρδουίνος έκτισε το κάστρο του στην ανατολική πλευρά του Ταϋγέτου, στην κορυφή ενός υψώματος. Σε αυτό το ύψωμα υπάρχει μία απότομη και κωνοειδή μορφή, η οποία ανέκαθεν έχει το όνομα Μυστράς ή Μυζυθράς.

Ο Μυστράς έγινε μια σπουδαία καστροπολιτεία. Επίσης, είναι η πρωτεύουσα του Δεσποτάτου του Μωρέως. Συνέχισε να είναι σημαντική πόλη στους επόμενους αιώνες, έως ότου τα πρώτα μεταεπαναστατικά χρόνια, οπότε την εγκατέλειψαν.

Σήμερα ο Μυστράς είναι μακράν το πιο αξιόλογο Βυζαντινό μνημείο στην Ελλάδα.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία του Μυστρά

Το κάστρο είναι σε απότομο ύψωμα, το οποίο δεσπόζει στην εύφορη κοιλάδα του Ευρώτα. Για την ακρίβεια, έξι χιλιόμετρα δυτικά της Σπάρτης

Οι Φράγκοι έχτισαν κάστρο σε αυτό το σημείο, λόγω της γειτνίασης του με την αρχαία Σπάρτη. Για τους Φράγκους , πολύ περισσότερο από ό,τι για τους Βυζαντινούς, η κτήση ενός κάστρου ήταν κάτι περισσότερο από στρατηγική επιλογή. Ήταν κυρίως επίδειξη δύναμης και σύμβολο επιτυχίας. Ιδιαίτερα ένα κάστρο στη Σπάρτη θα πρέπει να είχε πρόσθετη συμβολική αξία για τους Δυτικούς και να προσέδιδε ακόμα μεγαλύτερο κύρος και μάλιστα διεθνώς.

Το Όνομα του Κάστρου

Το ύψωμα στο οποίο έχτισαν το κάστρο είχε απότομη και κωνοειδή μορφή και είχε το όνομα Μυζυθράς. Μετά από παραφθορά, το όνομά του ήταν Μυστράς. Το «Μυζυθράς» προέρχεται είτε από το όνομα παλαιότερου ιδιοκτήτη που λεγόταν Μυζηθράς είτε στο σχήμα που θυμίζει μαστό (αρχαιοελληνικά=μαζός). Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, ο λόφος πήρε αυτό το όνομα από το ομώνυμο τυρί, λόγω σχήματος.

Ιστορία του Μυστρά

Η ίδρυση του Μυστρά συνδέεται με την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης. Σημειώθηκε από τους Σταυροφόρους της Δ΄ Σταυροφορίας το 1204. Κατέστρεψαν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ενώ η Πελοπόννησος παραχωρείται στη φράγκικη οικογένεια των Βιλλεαρδουίνων.

Ήταν ο πρίγκηπας της Αχαΐας Γουλιέλμος Β΄ Βιλλεαρδουίνος αυτός που ίδρυσε το Μυστρά εγκαινιάζοντας μία ένδοξη και πολυκύμαντη ιστορική διαδρομή έξι αιώνων. Το 1249 ο Φράγκος ηγεμόνας έκτισε στον λόφο του Μυζυθρά το περίφημο ομώνυμο κάστρο, το οποίο έμελλε πολύ σύντομα να εξελιχθεί σε μοναδική καστροπολιτεία και μία από τις σημαντικότερες υστεροβυζαντινές πόλεις.

Το 1259, στη μάχη της Πελαγονίας, αιχμαλώτισαν τον Φράγκο πρίγκιπα. Για την απελευθέρωσή του ο βυζαντινός αυτοκράτορας Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος ζητά ως λύτρα τα εξής. Την παράδοση των κάστρων της Μονεμβασίας, της Μαΐνης και του Μυζηθρά, τα οποία έδωσαν τρία χρόνια αργότερα, το 1262. Ο Μυστράς έγινε έδρα βυζαντινού στρατηγού του «σεβαστοκράτορος» και από τότε άρχισε η κυρίως ιστορική περίοδός του, που διήρκεσε δύο αιώνες. Οι κάτοικοι της γειτονικής Λακεδαίμονος έρχονται και εγκαθίστανται γύρω από το κάστρο. Γι’ αυτό και η κατοικημένη περιοχή, που έχει το όνομα Χώρα έγινε σαν οχυρό με τείχος. Συν τω χρόνω, δημιουργείται νέα συνοικία, έξω από το τείχος, που ονομάστηκε Kάτω Xώρα και προστατεύθηκε επίσης με τείχος.

Το 1289 η ”κεφαλή”, ο επαρχιακός διοικητής των βυζαντινών κτίσεων της Πελοποννήσου, μεταφέρει την έδρα του από τη Μονεμβασία στο Μυστρά. Από το 1308 το σύστημα της διοικήσεως αλλάζει. Οι στρατηγοί μόνιμοι διοικητές πλέον, ενώ το 1349 ο Μυστράς είναι πια η πρωτεύουσα του ημιαυτόνομου Δεσποτάτου του Μορέως με πρώτο ”Δεσπότη” τον Μανουήλ Καντακουζηνό (1349-1380), γιο του αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄.

Το 1383 την δυναστεία των Καντακουζηνών διαδέχεται στο Μυστρά η αυτοκρατορική οικογένεια των Παλαιολόγων με πρώτο εκπρόσωπό της τον Θεόδωρο Α΄ Παλαιολόγο (1380/1-1407).

Η συνετή διοίκηση συνετέλεσε ώστε ο Μυστράς να επεκτείνει την εξουσία του σε όλη την Πελοπόννησο και να γίνει εστία της πολιτικής και πνευματικής ζωής της αυτοκρατορίας, καθώς και το κέντρο της αναγεννήσεως των γραμμάτων και των τεχνών. Σοφοί, καλλιτέχνες και λόγιοι συγκεντρώνονταν στην αυλή του Δεσπότου, σπουδαιότερος και σημαντικότερος απ’ όλους, ο Γεώργιος Γεμιστός ή Πλήθων.

Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στους Δεσπότες του Μυστρά κατέχει ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος (1443-1448), προτελευταίος στη σειρά Δεσπότης, ο οποίος, έχοντας διαδεχθεί στον αυτοκρατορικό θρόνο τον αδελφό του Ιωάννη Η΄ (1425-1448), θα σκοτωθεί στην πολιορκία και άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους το 1453.

Το 1460 ο Μωάμεθ Β’ κατέλαβε από τον τελευταίο Δεσπότη Δημήτριο Παλαιολόγο τον Μύστρα. Από το 1460 έως το 1540 ο Μυστράς, πρωτεύουσα πλέον του Οθωμανικού σαντζακίου της Πελοποννήσου, κατέστει ένα από τα πιο σημαντικά κέντρα παραγωγής και εμπορίας μεταξιού της ανατολικής Μεσογείου. Μικρή διακοπή στη μακραίωνη τουρκική κατοχή αποτελεί η περίοδος της Ενετοκρατίας, από το 1687 έως το 1715, περίοδο κατά την οποία όλη η Πελοπόννησος ήταν Ενετική.

Το 1770, κατά την επανάσταση του Ορλώφ, ένα μικρό στράτευμα Ελλήνων και Ρώσων πολιόρκησε την τουρκική φρουρά μέσα στο κάστρο. Τότε οι Τούρκοι κάτοικοι της πόλεως, αν και τους έπιασαν με τον όρο να εξέλθουν με τις οικογένειές τους, κατά την έξοδό τους, τους έσφαξαν οι απείθαρχοι Μανιάτες. Η σφαγή σταμάτησε μόνο χάρη στον τότε Μητροπολίτη που μπήκε στη μέση κρατώντας ένα σταυρό. Με τη λήξη των Ορλωφικών, ο Μυστράς καταστράφηκε από τους Τουρκαλβανούς που τον ανακατέλαβαν, και τότε άρχισε η οριστική πτώση.

Στην επανάσταση του 1821 η συμμετοχή του Μυστρά είναι σημαντική. Το 1825 λεηλατήθηκε από τους Αιγυπτίους του Ιμπραήμ και από τότε σιγά σιγά εγκαταλείφθηκε και ιδρύθηκε ο νέος Μυστράς, το σημερινό ομώνυμο χωριό στους πρόποδες του λόφου. Με την ίδρυση του ελεύθερου κράτους, οι Αρχές της επαρχίας Λακωνίας πήγαν στον ερειπωμένο Μυστρά, λίγο όμως αργότερα, το 1834 ο Βασιλιάς Όθων θεμελίωσε τη νέα πόλη, τη Σπάρτη. η θεμελίωσή της έγινε με βάση το πρώτο πολεοδομικό σχέδιο της Ελλάδας, μετά από αίτηση των κατοίκων του Μυστρά να επανασχεδιαστεί η πόλη της Σπάρτης. Τον σχεδιασμό της είχε ήδη δρομολογήσει ο Ιωάννης Καποδίστριας πριν τη δολοφονία του. Από τότε ο Μυστράς οδεύει προς ερείμωση.

Οι τελευταίοι κάτοικοί του θα εγκαταλείψουν την καστροπολιτεία το 1953 μετά την απαλλοτρίωση του χώρου από το ελληνικό κράτος. Το 1921, έγινε η κήρυξη του χώρου με βασιλικό διάταγμα ως προέχον βυζαντινό μνημείο.

Το 1989 με απόφαση της αρμόδιας επιτροπής της Unesco, τον Μυστράς τον σημείωσε ως πολιτιστικό αγαθό στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία στο Μυστρά

Η διάταξη της καστροπολιτείας είναι σε σε τρεις διακεκριμένες ζώνες, με σημαντική διαφορά υψομέτρου: Άνω, Κάτω και Έξω Χώρα. Επιπλέον υπάρχει και η ακρόπολη στην κορυφή.

Στην Άνω Χώρα ξεχωρίζουν τα Παλάτια των Δεσποτών. Τα έχτισαν σε διαφορετικές περιόδους (13ος-15ος αιών) και σχηματίζουν ένα μεγάλο συγκρότημα όπου δεσπόζει η αίθουσα του θρόνου.

Στην Κάτω Χώρα ξεχωρίζει η Μητρόπολη, δηλαδή ο ναός του Αγίου Δημητρίου, όπου εστέφθη στις 6 Ιανουαρίου 1449 ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου, ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄Παλαιολόγος.

Άλλες εκκλησίες που ξεχωρίζουν στο Μυστρά:

Η Μονή Βροντοχίου που ίδρυσε ο ηγούμενος Παχώμιος. Περιλαμβάνει τους ναούς των Αγίων Θεοδώρων (1290-1295) και την Οδηγήτρια ή «Αφεντικό» (1312-1322) όπου υπάρχουν εξαιρετικές τοιχογραφίες.
Η Περίβλεπτος, εκκλησία που υπάρχει σε σπηλαιώδη βράχο.
Η Ευαγγελίστρα, μικρός και κομψός ναός με ταφικά προτειχίσματα.
Η Παντάνασσα, αριστουργηματική κατασκευή του πρωτοστράτορα Ιωάννη Φραγγόπουλου με περίτεχνο διάκοσμο.

Το Φράγκικο κάστρο στην κορυφή δεσπόζει σε όλο το βράχο. Μπορείς κάποιος να πάει από την Άνω Χώρα και με πεζοπορική ανάβαση 10-20 λεπτών εξίσου.

Στο Μυστρά υπάρχει και αρχαιολογικό μουσείο. Υπάρχει σε διώροφο πέτρινο κτίριο του 1754, με ενδιαφέροντα χειρόγραφα, κοσμήματα, ανάγλυφα και άλλα Βυζαντινά εκθέματα.

Πηγή: kastra.eu